Đức Thái Tổ Gia Dũ Hoàng Đế sanh năm 1525, mất năm 1613. Năm 1558 Ngài vào trấn thủ ở Thuận Hoá.

Đức Thái Tổ Gia Dủ Hoàng Đế đem mấy người cháu nội là ông Hắc, ông  Vỉnh (con Hoàng Tử Hải ) gởi cho vua Lê để làm tin. Mấy ông này vè sau lập nên họ Nguyễn Hựu. Lăng Đúc Thái Tổ Gia Dủ Hoàng đế gọi là Trường Cơ, ở làng La Khê, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế. Lăng Đức Bà táng tại làng Hải Cát cùng thuộc huyện Hương Trà.

Ngài và Bà đều được thờ tại Chánh Án Trong Thái Miếu (Kinh Thành Nội).

Hệ Nhì có ba Phòng, nam có 270 người (năm 1943). Mỗi Phòng đều có nhà thờ riêng. Nhà thờ ngài Hoà Quận Công và Hào Quận Công đều tại làng Dương Xuân Hạ, tổng Cư Chánh, huyện Hương Thuỷ, tỉnh Thùa Thiên. Nhà thờ ngài Nghĩa Hưng Quận Vương ở làng Phổ Nam, tổng Dương Nổ, huyện Phú Vang tỉnh Thừa Thiên.

Vì can quốc chánh, nên Hoàng Tử Hiệp và Hoàng Tử Trạch bị tước tịch. Con cháu về sau đều lấy họ Nguyễn Thuận.

(Trích Hoàng Tộc Lược Biên)

Chúa Nguyễn Hoàng là con thứ 2 của An Thanh Hầu Nguyễn Kim. khi còn dưới triều Lê, Ngài đã là một tướng tài lập nhiều công lớn, được Vua Lê phong tước Đoan Quận Công. Sau khi anh trưởng Nguyễn Uông bị anh rể là Chúa Trịnh Kiểm kiếm chuyện giết đi. Ngài Nguyễn Hoàng lo sợ bị Chúa Trịnh ganh ghét ám hại, nên nghe lời khuyên "Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân" của Nguyễn Bỉnh Khiêm, đã xin vào trấn thủ đất Thuận Hoá, lúc mới vào đóng tại xã Ái Tử, huyện Đăng Xương ⁽⁸⁾ tỉnh Quảng Trị năm 1558.

    Lúc đầu Ngài Nguyễn Hoàng vừa lo xây dựng củng cố Thuận Hoá để dung thân, vừa lo quân họ Mạc đánh phá khắp nơi, nhưng vẫn một lòng giữ nghĩa khí phò Lê. Ngài vẫn thường ra chầu Vua Lê ở Thăng Long. Năm 1593, Ngài đưa quân ra Bắc Hà giúp Trịnh Tùng đánh dẹp họ Mạc trong 8 năm trời rồi bị họ Trịnh lưu giữ lại, không cho Ngài trở về. Mãi đến năm 1599, nhân có vụ quân binh chống họ Trịnh, Ngài mới có cớ đưa quân sĩ trở về Thuận Hoá. Từ đó, Ngài lo cơ sở, mở mang bờ cõi, phòng bị quân Trịnh vào đánh phá.

    Trong suốt 55 năm Chúa, Ngài đã tỏ ra là một vị tướng mưu lược, khôn ngoan lại có lòng nhân đức, thu phục hào kiệt, an ủi nhân dân, cho nên dân chúng Thuận Quảng cảm mếm, gọi Ngài là Chúa Tiên.

    Để mở rộng bờ cõi, năm 1611 Ngài thực hiện cuộc Nam tiến đầu tiên, chiếm đất từ bắc Quảng Nam đến đèo Cù Mông, lập thành phủ Phú Yên.

    Chúa Nguyễn Hoàng lập ra Hệ Nhì Tiền Biên, có 10 Công Tử và 2 Công Nữ.

(Trích Nguyễn Phước Tộc giản yếu)